Eras pèiras deth perigle que nèishen en tèrra, juste ath endret on eth hodre ei caijut. Aquò, tot le monde qu’ac sap. De còps, que podetz trobar era pèira còp sec, mès, soent, que vos i cau tornar un bricalhc mès tard. “Sèt ans après, ora per ora, era pèira que torna sortir» ça diguec Joan Gaydon de Òu, 105 ans, a Julien Sacaze. De hèt, eth fenomèn qu’ei conegut un bricalh pertot. A Quảng Trị (Vietnam), que cau tornar ath endret deth impacte deth perigle tres meses e dètz dias après.
Aqueras pèiras qu’an ua fòrma de relha deth arneish, de punta de sageta o de hèr de pica. Que pòrtan bona sòrt e qu’emparan deth perigle. D’alhurs, eths Bretons que las fretavan en braguèr deras vacas entà aver burre deth bon.
Aué, eths arqueològs que diguen que son lamas ahialadas dera preïstòria, enterradas en tèrra a mesura deths atges, e qu’arrepujan ara susfàcia quan eths sòus son leishivats peras tempèstas.
Quau que sia, se trobatz ua pèira deth perigle, sauvatz-la-vos !


Anna-Pèir Darrées

Coma ac avetz vist en programa deth nòste Total Festum, qu’avem animat mès d’un talhèr de fabricacion de halhas de pèlas. Eth objectiu qu’ei d’arrelançar aqueth saber-hèr, practica plan importenta ena hèsta deth huec, e soent abandonada entà un huec d’artifici costós o d’autas animacions que’s diguen « modèrnas » çò qu’ei soent portaire d’estandardizacion culturala. Aqueth tipe de halha qu’ei tipic deth Coserans, deth Baish Aran e de ua partida deth Comenge. Que se n’i vetz encara cada 23 de junh a Les. Pendent aqueras intervencions, que vam prumèr en bòsc entà ensenhar coma cau levar eras pèths de bedoth o de cedirèr sauvatge. Après que vedem coma hicar-las sus ua horca de herèisho e enfin coma cau hèr entà manejar-las en tota siguretat. En occitan que parlam de « hèr sabar », trucar leugèrament era pèth deth arbe dambe eth cotèth entà hèr shurmar gotas de saba e despegar era prumèra pèth sense herir eth arbe. Aquera tecnica que s’utiliza tanben entà hèr shiulets de herèisho o aboèses de pèlas.

En tot hèr aqueth gèste de sabar, que diguem ua formuleta de circonstància : « saba saba , pèth de craba… ».
Eras halhas (halhòts o halharòts) que son « tòrchas » tradicionalas preparadas entath solstici d’estiu un bricalh pertot en eths Pirenèus e qu’acompanhan tostemps eth har o eth halhar, eth arbe de Sent Joan. Totas aqueras paraulas que venguen deth gascon halha que vòu díguer lum. Atau que diguem « alugar era halha » / « amortar era halha » en tot parlar deth lum electric laguens ua maison… E que coneguetz ça’m par era expression « tira’t dera halha », equivalent de « tira’t deu puishèu » deths Bigordans e que vòu díguer : «tira’t deth torn, que m’ahumas » / « que’m prengues era clartat »

S’agüeitam era toponimia, que’s tròba, peths costalats de Gasconha, tostemps ath cap deths tepèrs, quantitat d’endrets aperats « La Haille », qu’ensenhan ça’m par un lòc de huec, huec arrituau coma entà un solstici o huec entà comunicar.
En Hauta Bigòrra o en Luishonés, eths endrets aperats « Hailla » que son, era màger part deth temps, punts vistoses de lonh on alugan eth halhar de Sent Joan.
En Comenge e en Coserans aqueras halhas que s’alugan en huec principau qu’esparrican simbolicament en aquera net era mès corta deth an. En mès d’un aspect espectacular ath miei d’aquera net magica, que contribuïssen a espàrger eths poders magiques e fertilizants d’aqueth huec en tot purificar eth espaci comun, mès de quines còps tanben eths espacis cultivats o arrersevades entath bestiar. Tanben que hicam un carbon en eths estables entà protetjar e fortificar eth bestiar. Plan soent, eths halhaires (portaires de huec) qu’executan ua dança circulària, en sens deras agulhas d’un arrelòtge, ath torn deth huec, ua faiçon de concretizar era simbolica solara deth gesta.
Aqueras arròdas de huec que son simbèus solaris evidents.
Qu’ei tanben un arrite de passatge dera mainadèra ath atge adulte pusque, ath devant, qu’èra soen arreservat aths adolescents e particularament aths gojats. Peths dus versants deths Pirenèus Centraus, mantuns tipes de halhas/falles qu’existan dambe fòrças especificitats localas. En generau que’s classan en tres bèras categorias : aqueras fabricadas a partir de ua branca hienuda dambe cunhs, aqueras hètas de pèths plegadas ath torn d’un mange e, enfin, aqueras hètas de brancas o de hagòts hicats ath cap d’un mange. Qu’avian despareishut guaireben pertot deth costat Nòrd deths Pirenèus, que s’arreviscòlan tot doçament dempús quauquas annadas...

Dimenge 1^èr de junh
Sala deras hèstas de Giròsp
14h30
Conferéncia musicala sus era Sent Joan e eras hèstas deth solistici d’estiu en eths Pirenèus Centraus dambe Matiu Faure e Domenge Barés. Seguida d’un temps d’escambis e un petit còp a béver.

Arrienh (09)
Dijaus 12 de junh
20h30
Sala deras hèstas
Conferéncia musicala sus era Sent Joan e eras hèstas deth solistice d’estiu en eths Pirenèus Centraus dambe Matiu Faure e Domenge Barés. Seguida d’un temps d’escambis e un petit còp a béver.

Coledons (31)
Dissabte 14 de junh
Sala de hèsta deth Corèth
20h30
Conferéncia musicala sus era Sent Joan e eras hèstas deth solistice d’estiu en eths Pirenèus Centraus dambe Matiu Faure e Domenge Barés. Seguida d’un temps d’escambis e un petit còp a béver.

Lombrèrs (65)
Divendres 20 de junh
Sala deras hèstas
19h
Conferéncia musicala sus era Sent Joan e eras hèstas deth solistice d’estiu en eths Pirenèus Centraus dambe Matiu Faure e Domenge Barés. Seguida pera cremada deth har.

Cassanha (31) (en cors de validacion)
Dissabte 21 de junh
19h
Conferéncia musicala sus era Sent Joan e eras hèstas deth solistice d’estiu en eths Pirenèus Centraus dambe Matiu Faure e Domenge Barés. Seguida d’un temps d’escambis e un petit còp a béver.

Giròsp e Golho (31)
Dissabte 28 de junh
Cap dera Lana
Era hèsta de Sent Joan
A compdar de 17 h : talhèr de manipulacion de halahs (adultes) e talhèr de sons primitius (gafets)
19 h : aperitiu animat per Bouilleurs de Sons (concèrt/bal)
Minjar e béver sus plaça.
22 h : qu’alugam eth har.
22h30 : seguida deth concèrt/bal dambe Bouilleurs de Sons.



Hestau tot gratuit organizat peth Ostau Comengés dambe era ajuda dera Region Occitania Pirenèus Mediterranèia, deras comunatauts de comunas Cadira Garona Salat, Còr e Costalats deth Comenge, Nesta-Varossa e Pirenèus Haut-Garoneses e era comuna d’Aspèth.
En partenariat dambe eras comunas d’Aspèth, de Botz, de Cassanha, d’Esbarèish, de Lombrèrs, de Sent Lari e Bonjan, eths comitats deras hèstas de Cassanha, de Coledons, d’Esbarèish, de Giròsp-Gollho, de Lombrèrs, dera associacion La Bethmalaise, Eth Cercle Occitan deth Coserans, eth Groupement d’Activités Culturelles de Sent Lari e Bonjan, eth Musèu deth Aurinhacian e dera associacion Saint-Jean d’Eycheil

Arrensenhaments : mathieu.faure@ostaucomenges.org / 06 33 02 42 10.

Dissabte 7 de junh
17h
Sala deras hèstas

Conferéncia e presentacion deth libe Histoire du Couserans, un pays pyrénéen méconnu

Presentacion peths autors Gérard Tougne e Jean-Paul Ferré. Aquera confe-réncia que hè eth bilanç deras coneishenças actualas sus aqueth país mau conegut, dambe, peth prumèr còp, un estudi istoric globau, deras originas deth Coserans dinc aué.

Dimècres 25 de junh
19h
La Cafetière

Aperò Istòria

Que mos arretrobam ara Cafetière en un ambient descontractat dambe Matiu Fauré.
Aqueste còp, que vam parlar deths mercats e deras hèiras en Comenge.
Gratuït
Organizat pera Cafetière, en partenariat dambe Eth Ostau Comengés laguens eth projècte europenc Tramontana.

Divendres 27 de junh
18h30
Mediateca intercomunala

Conferéncia e presentacion deth libe Histoire du Couserans, un pays pyrénéen méconnu

Presentacion peths autors Gérard Tougne e Jean-Paul Ferré. Aquera confe-réncia que hè eth bilanç deras coneishenças actualas sus aqueth país mau conegut, dambe, peth prumèr còp, un estudi istoric globau, deras originas deth Coserans dinc aué.

Maison deths Joenes e dera Cultura

Eras encontradas dera Pastorala : eth programa deth mes.

Diluns 16 de junh – 17 h : encontrada ath torn dera lenga e dera cultura gascona ara MJC.
Cada dimars 12 h – 14 h : jòc de quilhas de nau.

Informacions mès precisas : 06 75 08 85 20 / pastorala31@gmail.com

Dijaus 19 e 26 de junh
La Cafetière
17 h – 18 h

Que parlam gascon

Talhèr de conversacion que s’adreça aths que parlan occitan un bricalh, plan, dambe passion o que'n son pècs e qu'an enveja d'arretrobà's, entà partatjar eth plaser de discutar e d’escambiar sus subjèctes variats ena lenga deth país. En tota simplicitat e en un ambient conviviau.
Animat per Matiu Fauré.
Arrensenhaments, inscripcions :
lacafetiere.aurignac@gmail.com / 06 76 68 59 43

Divendres 13 e 27 de junh
Espaci Joenessa dera M.J.C - 1 bd Charles de Gaulle
17h30 - 19h30

Talhèr d'Occitan Gascon

Talhèr conviviau basat sus era discussion, jòcs e exercicis, entà practicar eth gascon de faiçon agradiva e participativa e en tot (tornar) descobrir ua cultura amagada.
Alternància entram descobèrta e explicacion dera lenga e oralitat blossa.
Animat per Matiu Fauré

Prètz : 130€/an (prètz en baishar)
Organizacion : M.J.C. de Sent Gaudenç, en partenariat dambe Eth Ostau Comengés.
Contact : 05 61 94 66 45 / info@mjc-st-gaudens.org / https://www.mjc-st-gaudens.org /
mathieu.faure@ostaucomenges.org

Cada dimars
18h30 - 20h30
Sala deras hèstas

Los Dançaires de Bossens

Talhèr setmanèr de danças tradicionalas occitanas, entà debutants coma confirmats, organizat peths Dançaires de Bossens.
Contact e informacions : 06 74 97 35 10 / 05 61 90 16 72.