Entà abonà's ara letra d'informacion deth Ostau Comengés, clicar ací
Deceme de 2025
Editoriau
Escambi occitano-catalan ath licèu Bagatelle de Sent Gaudenç
Despuish era rentrada de seteme de 2024, eth licèu Bagatelle de Sent Gaudenç (Comenge) qu'é implicat en un escambi lingüistic e culturau damb eth Institut d’Educació Secundària Domènec Perramón d'Arenys de Munt, ua vilòta catalana situada a 30 km ath nòrd de Barcelona...
Georges Fouet que nèish a Tolosa (digun n’ei perfèit) en 1922. Tot prumèr, qu’ei regent a Sent Bertran de Comenge on s’interèssa a l’arqueologia mercés au son collèga dejà experimentat Bertrand Sapène (1890-1976). Puish qu’ei regent a Sent Blancat on descobrís las frescas de la capèra Sent Joan de las Vinhas. Aquera escaduda que l’encanta e que serà ahuecat deu patrimòni conmengés.
A 24 ans a pena, que veng director deus cavaments arqueologics de Nebosan e a 34 ans en carga de recèrcas au CNRS. Que s’aucupa de la necropòli de Clarac, deu priorat d'Arnesp a Valentina, deu santuari deu Mont Sacon, de las villas aquitano-romanas de Valentina e de Montmaurin... Qu’estudia tanben las vias romanas que travèrsan los parçans comengés tà anar dinc au pòrt deu Plan de Riumajor e que dèisha detzenats e detzenats d’articles deus interessants que podetz trobar sus Gallica. Que serà president de la Societat deus Estudis de Comenges e de l’Academia Julien Sacaze.
Dab la sua notorietat, que contunha las suas recèrcas per la Gasconha septentrionala, per las Lanas o deu costat de Tolosa.
Anna-Pèir Darrées
ETH MOT DETH MES
Era grepia
Entà Nadau, en fòrças maisons, qu’eth monde sian religioses o non, que vedem encara grepias dambe eths santirolets entà reprentar era nativitat de Nòste Sénher. Aquera tradicion domestica que sembla pro recenta ena Gasconha pirenenca, pendent longtemps no’s hec pas que laguens eras glèisas.
Era grepia qu’ei eth minjader deth bestiar en estable, devath eth arrastelhèr. Que’s prenguec, per metonimia, eth sens de representacion figurada deth estable on nesquec Jèsus e que Maria « jaguèt dins una grépia (La Bíblia, Novèl Testament, Evangèli de Luc, traduccion occitana de Joan Roqueta-Larzac, 2016, Letras d’òc) o « en un praube estable en ua grepia plia de palha » d’après era Pastorala de Nadau de Cassinhabèra en 1995). Qu’ei eth madeish principi en francés dambe eth mòt crèche. D’alhurs grepia e crèche qu’aurian ua ori gina comuna d’après eth diccionari francés Le Littré, tant coma eth berrichon écrèche, eth wallon crèpe o cripe , eth italian greppia, eth aleman Krippe, eth suedés crubba, eth anglo-saxon crybbe o encara eth gaelic irlandés grib.
Eras arreviradas o interpretacions popularas dera Bíblia non se’n entenen pas totas, que’s parla un estable o de ua tuta, que digueram ua tuta que servia d’estable entà contentar tot le monde… o pas…
En Comenge, eths accents que saben córrer, que n’i a que diguen « grepia », en tot hèr era dierèsi e d’autes « grépia ». A Vielha, bilhèu qu’avetz déjà minjat a Era Grípia, un restaurant darrèr deth Musèu, en pujar eth Carrèr Major, ath hons d’un cortelh… Aquiu que vos deisheram pas « coma un bueu devant eth arrestelhèr vueit ».
En Larbost, que parlan meslèu dera « gressa », on hèn minjar eth bestiar e que i ei eth gresson, qu’ei era pòrta en planchèr deth truat (solèr) que comunica dambe eths arrestelhèrs. Especificament a Sent Avantin, quan e’s parla deth gresson qu’ei entà parlar dera caisha de pòstes o de cleda devath deth bocalèr a on hèn càiger eth henc abans era distribucion en eths arrastelhèrs.
Que trobam mòts identics o semblants en d’autes parlars occitans : grépia (lengadocian), grepcha (lemosin), crèpia (auvernhat). D’autes parlars gascons que s’estiman mès era paraula persèp o presèi, qu’arretrobam en niçard presèpi, en romanés prezepi, en catalan pessebre, en castelhan pesebre e en italian presepio, tot aquò gessut deth latin proesepium (minjader entath bestiar).
Eras grepias vivas, peras glèisas o peras plaças qu’ei ua tradicion gascona encara hòrta.
En tot cas era tradicion que ditz qu’eth ser de Nadau que cau afenar coma cau, dobla racion : grepias e arrastalehèr qu’an d’èster harts de henc e eths barquets plies de gormandisas. Pr’aquò, atencion, en Gasconha, era credença populara que ditz que cau pas entrar en estable ena net de Nadau… Eras arrasons entà validar aquera practica que pòden cambiar… Que n’i a que diguen « pr’omor que s’i passa un mistèri », « pr’omor que Nòste Sénher mainatjon apareish ena grepia a miejanet e qu’eth bestiar s’ajolhoan », « pr’omor qu’eras vacas parlan » o tot simplament, per tota aqueras rasons, qu’entrà’i o escotar darrèr dera pòrta « que pòrta malur ». De quines còps, que podia provocar tension ena maisoada, quan ua vaca volia vederar per exemple. Qu’arribèc un còp en çò de Pèir-Matèu (Cassinhabèra) : eths uns que volian entrar en estable entà ajudar era prauba bèstia a vederar e era gran-mair que perhermava qu’ac calia pas hèr, que porteria malur… Que cau pensar qu’ara epòca, en aquera maison, ua pòrta que dava dirèctamant dera cosina en estable… Ara, Nadau o pas, fòrças bèstias que cochan dehòra, que haça clar de lua, que nève o que plava…
Matiu Fauré
CÒP DE CÒR
Era crotz dera Montjòia (Cassinhabèra)
Se passatz per Cassinhabèra, arrestatz-vos ara plaça dera Montjòia, ara horcada de Sent Gaudenç e de Bolonha, que i veiratz ua bèra crotz de pèira adornada que vau eth còp de uelh.
Aquera crotz deth sègle XV qu’ei classada monument istoric dempús 1926.
Montjòia qu’ei prumèr eth Mons Jovis, « Mont de Joeu », mès que’s pòt arrestacar ath germanic Mundgawi, « protector deth país » (tucolet sacrat on hora estat venerat un diu o un eròi), donc tostemps dambe ua dimension religiosa o sacrada. Ena tradicion eclesiastica eth latin Mons Gaudii, « montanha de gaug/jòia » qu’indica ua parada o ua hita peras vias de peregrinatge e çò que heria pensar ací a ua via segondària de Sent Jacme de Compostèla. Tostemps, qu’ei çò que conda era memòria locala que la bota en relacion dambe era duas caretas de pèira dera façada dera anciana bolangeria, bilhèu las avetz pas jamès vistas, mès eras que vos agüèitan . Devant aquera crotz que s’i amassava tot eth vilatge entà processions, estacions floridas e scenetas religiosas. Aquera placeta qu’èra tanben un quartièr comerçant : cafè, esclopèr, haure, vinatèr e sustot qu’èra eth heriu dera poralha e sustot deras aucas que s’i tenguia encara entram eras duas guèrras . Que podetz admirar era pèira finament trebalhada, caracterisada per ua crotz circulària motlurada en rosassa de uèit lòbes en tèrçpunts e acabats en florons.
Deth costat dera carrèra, que s’i vetz era eth Crist en crotz e, deth costat dera plaça, era baishada dera crotz. Per devath, ua frisa a facetas qu’arrepresenta quantitat de personatges dera societat medievala : monge, avesque, chivalièr, paisan, peregrin, e d’autes, mès misterioses, que vos va caler imaginar...
Que podetz hèr tirar dinc a Larcan, en vénguer de Sent Marcèth, que passeratz per quate camins dambe ua auta polida crotz de pèira tota trebalhada, en pujar entath vilatge, la podetz pas mancar.
Matiu Fauré
ACTUALITATS
BOSSENS (31)
Cada dimars
18h30 - 20h30
Sala deras hèstas
Talhèr de danças
Talhèr setmanèr de danças occitanas organizat peths Dançaires de Bossens.
Nivèu confirmat eth 09/12 e 16/12 e nivèu debutant eth 02/12.
Divendres 5 e 19 de deceme
Espaci Joenessa dera M.J.C - 1 bd Charles de Gaulle
17h30 - 19h30
Talhèr d'Occitan Gascon
Basat sus eth occitan tau coma e’s parla ací en Comenge, era lenga ensenhada que’s noirís deras collectas hètas en Comenge e en Coserans, entà arretrobar eths mòts de tot dia ! Aqueth talhèr qu’ei un moment conviviau qu’abareja discussion, jòcs e exercicis, visitas, intervencions o autas activitats creativas que permeten de hèr chorrar eth gascon de faiçon ludica e activa, e en tot descobrir o tornar descobrir ua cultura amagada o maumiada...
Alternància entram descobèrta e explicacion dera lenga e oralitat blossa.
Animat per Matiu Fauré
Prètz : 130€/an (prètz en baishar)
Organizacion : M.J.C. de Sent Gaudenç, en partenariat dambe Eth Ostau Comengés.
Conferéncia Istòria deth Coserans, un país pirencenc mau conegut, per Joan Pau Ferré e Gérard Tougne.
Gratuït
Organizacion : mediatèca intercomunala de Havars
AURINHAC (31)
Dijaus 11 e 18 de deceme
La Cafetière
17 h – 18 h
Que parlam gascon ! Que mos i tornam !
Talhèr de conversacion entaths que parlan un bricalh, fòrça, dambe passion o coma pegasses eth occitan e qu’an hame d’arretrobà’s entà partatjar eth plaser de charrar e d’escambiar sus subjèctes variats ena lenga deth país. En tota simplicitat e en un ambient descontractat : que parlam de tot, mès en gascon ! Un moment unic e importent que balha vita ara lenga, en un eisharamat de mots, de gèstas e d’expressions, que mos arregalam, vénguetz-mos véder e en tot béver un còp, solide que i passeram un bon moment !
Que mos arretrobam ara Cafetière en un ambient descontractat dambe Marc Galy e Matiu Fauré. Aqueste còp, que vam parlar deths radelièrs de Garona
Enes sègles passats, quan eths caminses èran maishants, era Garona qu’aufria ua via de transpòrt indispensablea entaras marchandisas deths Pirenèus cap a Tolosa. Que i avia pas qu’eths radèus que podian navegar sus era partida hauta dera Garona, qu’èran hèdes ath lòc de depart. Que podian èster cargats a blòc e, ara arribada, tot que’s venia, eras bigas que formavan eth radèu e eth son cargament. Qui les miava ? Coma ? S’èran nombroses ? Qué carrejavan ? Qui èran eths clients ? Se hèren fortuna ?
Se i a subjèctes que’n voleríatz parlar o que voleríatz véder abordats, ja mos ac podetz díguer.
Gratuït Organizat pera Cafetière, en partenariat dambe Eth Ostau Comengés laguens eth projècte europenc Tramontana.
CIÈR DE LUISHON (31)
19 e 20 de deceme
Sala deras hèstas
Hèsta d’ivèrn
Divendres 19 de deceme – 18h : Bernat Arrous que propòsa ua conferéncia-escambi sus eth tèma Bèstias d'ací.
Dissabte 20 - de 14h a 17h : estagi de cant animat per Michaël Bourry - (10€) daurit a totes.
17h30 - ara glèisa (10€) : arrestitucion deth estagi e concèrt dambe eth grope « Los Aguilhonèrs »
19h : Repèis auherit a totes eths benevòles dera Hèsta Gascona (entaths autes 15€ sense eth béver)
21h - Bal dambe Bourry Solo e Estornapic ( 7€ )
Inscripcions ath devant deth 15/12. Liader entaras arreservacions pagantas : estagi, cant, concèrt, bal e arrepèish : https://www.helloasso.com/associations/pastorala/evenements/hesta-d-ivern-2025-cier-de-luchon-31110Organizat pera Pastorala.
NAUTATS :
Eth nòste gascon
Que mos demandan soent : "Se i a ua metòda entà aprénguer eth occitan deth Comenge e deth Coserans ?".
Ara que vos podem díguer que sí ! Eth Ostau Comengés qu’acaba de publicà’u.
Aquera metòda que compren tèxtes, audiòs, exercicis (dambe correccion), leçons de gramatica, un lexic... Que i a tot çò que cau ! Ua petita mesa en boca e, après 12 leçons entà (tornar) descobrir era nòsta lenga e enfin, 12 leçons entà anar mès lonh.
Peth moment, qu’ei disponibla (per 18 €) auprès deth Ostau Comengés o sus eth nòste siti
www.oralitatdegasconha.net/
Que serà lèu disponibla enas librerias e maisons dera pressa en Comenge e en Coserans.
Gascon, parla ta lenga !
Ethnolinguistique de la Haute-vallée du Ger
Jean-Claude Dinguirard
En tot explorar pendent quate sègles eras arrelacions umanas, culturalas e lingüisticas entram Eth Ger de Botz e Coledons, dus amèus dera hauta vath deth Ger enes Pirenèus gascons, eth autor qu’arrevèla era polarisacion identitària d’aqueras duas comunautats re que partatjan eth madeish sistèma economic mès tanben dus dialèctes gascons en contact, eth un coseranés e eth aute comengés.
Eth amedassar meticulós deras dadas que permet ath autor de modelisar eth procèssus d’unificacion e de partatge lingüistic deths dus vilatges e de balhar-ne’n uas explicacions.
Aumentada per nòtas ineditas, entrevistas, fotòs e cartas, aquera tèsi d’Estat sostenguda en 1975 ara Universitat de Tolosa qu’ei un modèla en aqueth domèni. Aqueth troçet de món qu’ei era hauta vath deth Ger que crea un efèt de lópia sus era dimension universala deras petitas comunautats umanas particularisadas peras suas variacions dialectalas.
Responsables scientifics : Frédéric Dinguirard, Guylaine Brun-Trigaud, Pierre Escudé
QUE’S TROBERÀ LÈU ENAS LIBRERIAS
Eth Calendari Gascon 2026 que va arribar lèu !
6au edicion : « Musica de Gasconha »
A cada mes un instrument de musica acompanhat de ua fotò e de ua fichaque presentan eth instrument, en occitan e en francés. Cada un qu’ei illustrat per un dessenh deths escolans deras escòlas deth Comenge de Haut, 12 dessnhs -12 escòlas.
Que bota tanben ath aunor eths artesans e deths factors que hèn aqueres cap-d’òbras. Que i troberatz imatges e aires deth Coserans, deras Lanas, de Bigòrra, dera Val d’Aran, d’Aragon de Haut.
Un QrCòdi que vos balherà accès a un fichièr videò o audiò consacrat ath instrument deth mes.
Arribada prevista de cap ath 20 de deceme.
Realizat pera Pastorala.
